Voltooid leven en de redelijkheid

Het geloof dat vrijheid en redelijkheid steeds sterker zouden worden in de geschiedenis is hem altijd blijven begeleiden. “Wat redelijk is, is werkelijk, en wat werkelijk is, is redelijk”, luidt een van zijn beroemde uitspraken.De redelijkheid van die uitspraak valt echter te betwijfelen. Na Hegel kwam er bij Schopenhauer, Nietzsche en Freud een denken op dat het centrum van de persoon meer zag in de wil. Niet een wil die het denken volgt – “dit is het beste dus dit ga ik doen” – maar een wil die een eigen, tamelijk blinde macht is waar de rest aan moet gehoorzamen. Je kent het wel: je wilt een kerkdienst overslaan, en…