Introvert in de kerk. ‘Mag het ook eens wat stiller?’

'Zullen we allemaal gaan staan? En spreek je na afloop nog even gasten aan bij de koffie?' Introverte kerkgangers krijgen niet alleen de rillingen van zulke uitnodigingen, na afloop van de kerkdienst zijn ze ook nog eens doodmoe. Kan dat niet anders?

04 mei 2023 – verschenen editie 2023nr04
8 Introvert in de kerk - klein beeld GoedBlauw

Uitbundige muziek, je buurman een hand geven, een microfoon die rondgaat: de toenemende interactiviteit in de kerkdienst voegt voor Jeroen en Sander niets toe. Het zorgt voor ongemakkelijke momenten en het liefst slaan ze de gezamenlijke koffie over om thuis op te laden. Sociaal doen kost energie, in tegenstelling tot de extravert die dat juist nodig heeft.

Een op de drie mensen op de wereld – en misschien zelfs wel meer – is introvert. In een steeds expressievere kerk hebben introverten het niet altijd makkelijk. Introversie en extraversie zijn persoonlijkheidskenmerken, die bepalen welke voorkeuren je hebt en dus ook hoe je je geloof beleeft. Hanneke Schaap-Jonker, bijzonder hoogleraar Klinische Godsdienstpsychologie aan de Vrije Universiteit en rector van Kennisinstituut christelijke ggz, bespreekt het in haar colleges, waar ook toekomstige predikanten in haar publiek zitten. “Introvert zijn is geen probleem,” haast ze zich te zeggen, “maar een voorbeeld van het psychologische aspect aan geloofsbeleving, waar je als kerk en predikant rekening mee kunt houden.” Ze ziet de outgoing beweging, vol van interacties met anderen die bij extraversie horen, bij kerken vaak gepromoot. “Er zijn veel sociale activiteiten. Het is vaak de bedoeling dat je samen praat en gedachten deelt. Introverte mensen voelen zich daar niet altijd bij thuis.”

Een introvert persoon in de Bijbel zou Maria, de moeder van Jezus, kunnen zijn. “Er staat over haar geschreven: ‘zij bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken’. Dat is een typisch introverte reactie; je koestert het, je neemt het in je op.”

Veel prikkels

Het is symptomatisch voor onze maatschappij, stelt Schaap, dat we steeds meer worden gevraagd ons naar buiten te richten. “De samenleving is gericht op uitbundigheid, wat je bijvoorbeeld op tv terugziet. Dat kan een gevaar zijn voor degenen die meer naar binnen gericht zijn, daarmee worden zij overvraagd.” Terwijl het in het christelijk geloof juist zo mooi is om in rust voor het aangezicht van God te komen. “Zulke noties verdienen meer plek in de hedendaagse kerk.” Jeroen beaamt dat. Hij gaat naar een protestantse gemeente met evangelische trekjes, maar zou er wel een katholiek, sacraal sausje overheen willen. “Je moet in de kerkdienst steeds aanstaan, er zijn veel prikkels. De dienst op Goede Vrijdag vind ik de mooiste van het jaar, omdat je daar in stilte binnenkomt en in stilte de kerk weer verlaat.” Ook voor Sander is er in de ideale kerkdienst ruimte voor rust en verootmoediging, om de ballast van alledag los te kunnen laten. Schaap illustreert die verschillende behoeftes met de manieren waarop God zich in de Bijbel aan mensen laat zien. “Bij Elia was God in het suizen van de stilte, en niet in vuur en donder.”

Schaap denkt dat het monastieke leven en liturgische vieringen wellicht beter passen bij de introverte gelovige. Ze grinnikt in dat kader om de titel die de Britse hoogleraar Leslie Francis gaf aan een van zijn hoofdstukken: ‘Does God love introverts? An evangelical dilemma.’ “Het evangelicale christendom kan heel expressief en uitbundig zijn. Maar als je ruimte neemt voor meditatie en contemplatie – bespiegeling of overpeinzing – helpt dat om jezelf niet voorbij te rennen en stil te worden voor God.” Extraverten kunnen daarvan leren, zegt Schaap, net als Jezus die soms uit de drukte ontsnapte om te bidden, om zijn Vader te zoeken. “Je ziet de hele bijbelse geschiedenis door hoe belangrijk gebedsleven is. Er is echter geen goed of fout. Tijd met God kan op uiteenlopende manieren; uitbundige lofprijzing is ook heel bijbels. Balans is nodig en kerkdiensten moeten niet naar één kant doorslaan. Zo hebben die beide manieren een heilzame, corrigerende werking op elkaar.”

Overvolle kerkdiensten

Daar ligt dan ook een opdracht voor de introverten. Want misschien passen overvolle kerkdiensten en grootschalige sociale evenementen dan niet bij een introvert, in pastoraat en diaconaat is vaak juist persoonlijk, diepgaand contact hard nodig. Francis vroeg zich in een van zijn studies af: wat willen mensen als het over preken gaat? Jeroen zegt zich goed te kunnen verliezen in een diepgravende preek. Voor een introverte luisteraar is het fijn als je de preek kunt laten doordringen, de extravert praat er graag nog even over door. En niet alleen de luisteraar heeft voorkeuren, ook de predikant neemt zijn eigen persoonlijkheid mee. Introverte dominees geven graag een boodschap af, terwijl extraverte voorgangers zoeken naar interactie en dialoog. Voor de eersten kost het actieve gemeenteleven en samenwerken met commissies veel energie.

Want niet alleen op zondag, ook tijdens activiteiten door de week kan er beter op introverte mensen gelet worden. Als voorbeeld noemt Schaap een lezing met een spreker, waarbij je niet in groepjes hoeft door te praten. “Dat zal voor introverte mensen een verademing zijn.” Sander en Jeroen zeggen vooral te genieten van de kleine huiskring, en beperken de doordeweekse kerkelijke activiteiten verder zo veel mogelijk. Jeroen vindt het in een kleinere gemeente gemakkelijker om te gedijen, “maar de kerk is een gemeenschap van gelovigen waarbij interactie tussen mensen een belangrijk onderdeel is. Dus dat moet je als introvert ook leren.” Ook Sander ziet de kerk als een gemeenschap van mensen met dezelfde missie: het navolgen van Jezus. “Ik zoek verbondenheid in de kerk, ik word erin bevestigd dat ik niet alleen sta in mijn geloof. Het is een plek om samen je geloof te delen, te leren en elkaar te helpen. We vormen op kleine schaal een imperfecte versie van Gods koninkrijk, als voorproefje voor straks.”

‘Mensen in tweetallen laten bidden? Dan breekt het zweet uit bij de introvert’

– Hanneke Schaap

Tot die tijd is de vraag, zegt Schaap, hoe je elkaar vasthoudt in de kerkelijke gemeenschap. In haar boek over mensen met autisme in de kerk wijst ze op 1 Korintiërs 12: de verschillende delen die samen één lichaam vormen. “De hand kan niet tegen de voet zeggen: ik heb jou niet nodig. Wat mij opvalt in deze tekst is dat juist de lichaamsdelen die we zwak of oneervol vinden, vaak het meeste nodig zijn. Dat geldt ook voor introverten; we hebben hen misschien wel het meeste nodig.”

En dan blijkt dat introverten en extraverten prima samen één kerkdienst kunnen vieren. “Stel dat je een gebedsmoment tijdens de dienst organiseert en mensen in tweetallen met elkaar wilt laten bidden. Dan kan het zweet bij de introvert uitbreken. Geef mensen dan ook de ruimte om in stilte voor de ander te bidden. Verder kun je momenten van stilte inlassen en kiezen voor niet iedere zondag de voltallige band.”

Sander onderstreept dat. “Het is vermoeiend als je elke zondag tegen heel extraverte mensen op het podium aan moet kijken. Ik verlang weleens naar gewoon alleen een pianist voor de muzikale begeleiding.”

‘Als iedereen gaat staan tijdens het zingen, krijg je het gevoel dat dat hoort’

Online kijken

Wat Schaap betreft is het zaak om erop te letten welk appel de kerk doet op mensen. “Zeg je: ‘Kom in beweging, ga aan de slag’ of: ‘Keer je naar binnen, word stil voor God’? Gaan staan bij het zingen heeft al iets van in beweging komen. Dat past beter bij extraverte mensen, zeker als de handen in de lucht gaan. Het zou best mooi zijn als mensen zich bewust zijn van wat dat met introverte mensen doet. Tegelijkertijd zit er ook iets moois in embodiment, belichaming. Heel je lichaam mag meedoen in het dienen van God. Maar wees je bewust van wat je van mensen vraagt. Het is fijn als ieder zichzelf kan zijn, en niet over eigen grenzen heen hoeft te gaan.”

De introverten herkennen dat. Sander: “De oproep ‘Zullen we gaan staan’ bij het zingen, kun je natuurlijk naast je neerleggen. Maar gaat verder bijna iedereen staan, dan voelt dat ongemakkelijk en kun je bovendien niets meer zien. Je krijgt dan toch het gevoel dat staand zingen ‘hoort’.”

En dat staan of zitten als uiting van eerbied relatief is, blijkt wel uit het feit dat lutherse kerkgangers juist tijdens het gebed gaan staan uit eerbied voor God, en tijdens het zingen vanuit nederigheid gaat zitten.

Schaap denkt dat een diverse invulling van een kerkdienst ook betekent dat je offers brengt voor elkaar. Daar stemt Jeroen mee in. “We zijn in de kerk elkaars broers en zus, vormen een gemeenschap met elkaar, dus het is mooi als iederéén op zijn manier kan opladen in een dienst. Ik ga met plezier naar de kerk en vind het ook belangrijk dat de extraverten energie krijgen van de kerk.” Het valt hem op dat sinds corona veel mensen nog steeds alleen online naar de kerkdienst kijken. “Ik ben benieuwd, zouden dat vooral introverten zijn? Als dat zo is, dan is er echt werk aan de winkel.”

De namen van Jeroen en Sander zijn gefingeerd. Hun echte naam is bij de redactie bekend.

Zo werkt het brein

Hersenstructuren spelen een belangrijke rol in het onderscheid tussen introvert en extravert. Extraverten zijn minder gevoelig voor de neurotransmitter dopamine. Zij zoeken spanning en avontuur om aan een voldoende hoog dopamineniveau te komen. Externe prikkels hebben zij hard nodig, sociale interactie geeft energie.

Introverten zijn juist erg gevoelig voor dopamine. Er gaat bij hen meer bloed naar de hersenen dan bij extraverten. Te veel activiteit leidt tot een te hoog dopamineniveau en overprikkeling, waardoor de batterij leegloopt. Introverten worden weleens onterecht bestempeld als verlegen. Overigens is vrijwel niemand het een of het ander, maar kun je het zien als een schaalverdeling. Een ambivert bezit beide persoonlijkheidstypen en kiest, afhankelijk van stemming, context en doelen voor een van beide houdingen. Hoogsensitieve personen zitten vanwege de prikkelgevoeligheid van hun brein vaker aan de introverte kant van de schaal.

Verder lezen?

L.J. Francis en P. Richter, Gone for Good? Church Leaving and Returning in the Twenty-First CenturyMarlie Franssen, De werking van een introvert brein ontrafeld, nrc.nl Adam McHugh, Introverts in the Church: Finding our Place in an Extroverted Culture

Marti Olsen Laney, Introvert. Groeien in een extraverte wereld

Schrijf je in voor de nieuwsbrief

Lees elke week 2 artikelen uit de Nieuwe Koers gratis

Vul zowel uw e-mailadres, voornaam als achternaam in.

Uw e-mailadres is niet correct.

Bij het aanmelden gaat u akkoord met onze privacyverklaring en de algemene voorwaarden.

Hoe-ultrarechts-in-Duitsland-uit-de-schuilhoeken-stapt

Hoe ultrarechts in Duitsland uit de schuilhoeken stapt

07 maart 2024
De razendsnelle opmars van anti-immigratiepartij AfD werpt in de opmaat naar regionale en nationale verkiezingen een dreigende schaduw over het Duitse politieke, sociale én kerkelijke landschap. Honderdduizenden bezorgde Duitsers gingen vorige maand de straat op in protestdemonstraties. 'Nie ...
Aad Kamsteeg
De kinderen willen niet meer mee
Column

De kinderen willen niet meer mee

07 maart 2024
‘Gaan we morgen naar de kerk?’ Dochter 1 kijkt me moeilijk aan. ‘Ja, we gaan naar de kerk.’ ‘Neee!’, roept ze uit, terwijl ze neerploft op de bank. ‘Kunnen we niet gewoon één keer niet gaan? Het is zó saai. Het is zo verschrikkelijk saai.’
Felix de Fijter
Waarom we van het goede nooit rust hebben
Column

Waarom we van het goede nooit rust hebben

07 maart 2024
Wat is goed om te doen? Een onrustig makende vraag. Op zoek naar een antwoord dat rust geeft, consulteren we anno 2024 graag experts: vertel ons hoe het zit! Ook Jezus wordt om raad gevraagd. Hij spreekt klare taal. Maar stilt Hij ook de onrust?
Petruschka Schaafsma